Terapia ręki – napięcie mięśniowe i stabilizacja posturalna.
Jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój motoryczny dziecka jest wielkość i rozkład napięcia mięśniowego oraz stabilizacja posturalna. Regulacja napięcia mięśniowego jest kontrolowana przez wyższe ośrodki ośrodkowego układu nerwowego, a o stabilizacji decyduje dystrybucja napięcia mięśniowego oraz siła i wytrzymałość mięśni posturalnych.
W poprzednich artykułach pisałam Wam o rozwoju i rodzajach chwytów u dzieci, a także o rozwoju i rodzajach chwytu pisarskiego.
Dzisiaj przybliżę Wam temat napięcia mięśniowego i stabilizacji posturalnej.
Pamiętajcie!
Nasz organizm, to jedna wielka cudowna machina i jeśli zawodzi coś w jednym obszarze, to konsekwencje mogą się ujawnić w zupełnie innym. Nie leczymy wtedy objawów, a sięgamy do źródła zakłóceń, że tak to ujmę.
Posłużę się tutaj przykładem zegara i Waszego dziecka: wyobraźcie sobie, że macie piękny, stary zabytkowy zegar (to Twoje dziecko). Nagle zauważacie, że wskazówki chodzą coraz wolniej (zauważacie, że dziecko niepoprawnie trzyma narzędzie pisarskie) – skutkiem tego, zegar zaczyna się spóźniać (dziecko brzydko pisze, ręka jest bardzo męczliwa).
Co robicie?
Wersja 1 – oliwicie wskazówki – czyli kupujecie nakładki na narzędzie pisarskie i skupiacie się na ćwiczeniach motoryki małej.
Wersja 2 – oddajecie zegar do zegarmistrza (idziecie z dzieckiem na diagnozę). Zegarmistrz rozkręca zegar (w naszym przypadku terapeuta zbada dziecko) i naprawia mechanizm napędowy zegara (rozpisuje Wam ćwiczenia jakie dziecko powinno wykonywać i nie są to tylko ćwiczenia motoryki małej, tylko ćwiczenia sięgające w głąb Waszego dziecka).
Jak myślicie, która wersja jest poprawna?
Oczywiście wersja druga. Nie można wymagać od np. 5 letniego dziecka poprawnego chwytu, jeśli to dziecko ma na przykład zaburzenia posturalne, jest bardzo wiotkie „w całości”, a kompensuje to sztywnością na obwodzie.
Wtedy ani chwyt, ani nacisk przyboru pisarskiego na kartkę nigdy nie będzie prawidłowy, a terapię ręki dziecka musicie zacząć od ćwiczeń ogólnorozwojowych, poprawiających stabilizację posturalną, a nie od końca – czyli treningu chwytu.
Napięcie mięśniowe
Dzieci z prawidłowym podstawowym napięciem posturalnym potrafią osiągać prawidłową postawę ciała, nie wykorzystując mechanizmów kompensacyjnych. Jeśli u dziecka to napięcie jest niewystarczające, dochodzi wtedy do kompensacji we wzorcach postawy i ruchu. Wpływa to na nieprawidłowe obciążenia w układzie ruchu dziecka i tym samym wpływa na rozwój motoryki małej. Zarówno w budowie stawów, jak i zakresu ruchu i czynności manipulacyjnych.
Jak się objawia nieprawidłowa dystrybucja napięcia mięśniowego u dziecka?
- Ma mniejsze zdolności w zakresie wykonywania ruchów precyzyjnych, które wymagają planowania, naśladowania i koordynowania ręki.
- Ma trudności w utrzymaniu prawidłowej postawy podczas pracy przy biurku/stoliku. Często dziecko się kręci, pochyla nad stolikiem, jest bardzo męczliwe.
- Ma nieprawidłowy chwyt, tym samym unika czynności związanych z pisaniem/rysowaniem.
- Ma bardzo niski poziom graficzny pisma.
- Występują także nieprawidłowości w zakresie precepcji czuciowej – na przykład nieprawidłowy nacisk narzędzia pisarskiego na kartkę.
Pamiętajcie!
Mózg steruje ruchem, który ma być wykonany, a nie poszczególnymi mięśniami potrzebnymi do wykonania tego ruchu. Nazywa się to kontrolą motoryczną i oznacza wzajemne dostrajanie się układu mięśniowo-szkieletowego i nerwowego. To dostrajanie się ma na celu zaplanowanie strategii motorycznej oraz jej ekonomiczne wykonanie.
Najważniejsze znaczenie dla kontroli motorycznej, która odnosi się do postawy ciała ma: wzrok, układ przedsionkowy i proprioceptywny oraz możliwość kontrolowania ruchu.
Ale o co chodzi?
W prostych słowach: wzrok umożliwia dziecku zidentyfikowanie poszczególnych elementów otoczenia oraz planowanie wykonania ruchu.
Informacja wzrokowa jest łączona z informacją z narządu przedsionkowego o położeniu i ruchu głowy w stosunku do otoczenia.
Proprioceptory które zlokalizowane są w ścięgnach, stawach, włóknach mięśniowych dostarczają informacji o ustawieniu poszczególnych stawów w trakcie ruchu. Dzięki powtarzaniu informacji proprioceptywnych w trakcie terapii dochodzi do zmiany wzorców motorycznych.
Dlaczego Wam o tym piszę?
Ponieważ zrozumienie mechanizmu kontroli posturalnej sprawi, że łatwiej będzie Wam nauczyć dziecko potrzebnych mu aktywności. Będziecie mieli świadomość tego, że ćwiczenia te dziecko musi wykonywać, aby docelowo – na przykład wypracować poprawny chwyt pisarski i odpowiedni nacisk narzędzia pisarskiego.
Stabilizacja posturalna i centralna
Stabilizacja posturalna to po prostu utrzymanie postawy ciała w różnych pozycjach. Utrzymanie postawy ciała w trakcie ruchów jest możliwe dzięki stabilizacji centralnej.
Jak to wszystko pracuje?
Każdy ruch kończyną rozpoczyna się od tego, że mięśnie tułowia napinają się, aby zapewnić dziecku najlepszą pozycję do wykonania ruchu. Dopiero później następuje ruch ręką lub nogą.
Na przykład dziecko z dobrą stabilizacją posturalną jest w stanie dłuższy czas utrzymać przy stoliku poprawną postawę i efektywnie wykonywać czynności manipulacyjne czy grafomotoryczne.
W przypadku słabej stabilizacji posturalnej, dziecko często pokłada się na stoliku, kołysze się lub kręci na krześle, zakłada ręce na oparcie krzesła lub podtrzymuje rączkami głowę w trakcie siedzenia.
Już jesteśmy mądrzejsi, ale…
Jakie ćwiczenia pomogą dziecku doskonalić stabilizację centralną?
Młodsze dzieci powinny pchać jeździki, bawić się młotkiem (zabawki typu przebijanki). Powinny dużo się czołgać, chodzić na czworakach, przechodzić przez tunele i tory przeszkód. Bardzo polecane są zabawy typu „twister” – czyli układanie rąk i nóg na barwnych kołach na macie.
Nie zapominajcie też o placach zabaw: podciąganie na linach, pchanie ciężkich przedmiotów, chodzenie po drabinkach, wspinanie się.
Starsze dzieci powinny wykonywać odpowiednie ćwiczenia, które wzmacniają mięśnie odpowiedzialne za utrzymanie dynamicznej stabilizacji w trakcie aktywności.
Jakiego typu są to ćwiczenia?
- ćwiczenia mięśni stabilizujących globalnie – czyli części piersiowej prostownika grzbietu, mięśnia prostego brzucha oraz skośnego brzucha wewnętrznego i zewnętrznego. A także mięśnia czworobocznego lędźwi.
- ćwiczenia mięśni stabilizujących lokalnie – czyli mięśni przykręgosłupowych, prostownika grzbietu, czworobocznego lędźwi, poprzecznego brzucha oraz mięśni dna miednicy.
- ćwiczenia mięśni stabilizujących które oddziałują na kręgosłup i kończymy – czyli mięśnie klatki piersiowej, mięśnie pośladkowe i powierzchownie usytuowane mięśnie grzbietu i klatki piersiowej.
Nie obejdzie się więc jak widzicie bez wizyty u terapeuty, zdiagnozowania dziecka i zalecenia odpowiednich ćwiczeń. Pamiętajcie, że na własną rękę, możecie więcej zaszkodzić niż pomóc!
Myśleliście, że to wszystko? Niestety nie. Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze:
Stabilizacja obręczy barkowej
Mięśnie obręczy barkowej odgrywają ogromną rolę w zapewnieniu stabilności i umożliwiają wykonywanie ruchów ręki i przedramienia. Jednocześnie: pełnią rolę stabilizatorów i wykonują ruch.
Wykonywanie ruchów manipulacyjnych i precyzyjnych jest efektem osiągniętej stabilizacji obręczy barkowej, kontroli nadgarstka oraz koordynacji ruchów palców.
Widzicie więc teraz wyraźnie dlaczego nie zaczynamy pracy nad chwytem dziecka kupując mu nakładki na ołówek? Bo to pisząc wprost: guzik to da, poza większą frustracją dziecka.
Pamiętajcie!
Aktywność stabilizacyjna tułowia zapewnia utrzymanie prawidłowej postawy ciała w trakcie rysowania i pisania oraz umożliwia płynną kontrolę nacisku narzędzia pisarskiego. Dlatego też przed dłuższymi ćwiczeniami stolikowymi zaleca się ćwiczenia i aktywności w których budowana jest stabilizacja barku.
Jakie to ćwiczenia?
Na przykład wspinanie się na drabinki na placu zabaw, wchodzenie na czworakach po schodach, pchanie ciężkich przedmiotów, przeciąganie liny, ciągnięcie rury od odkurzacza, przenoszenie przedmiotów.
W kolejnym artykule z tego cyklu opowiem Wam o tym jaki wpływ ma percepcja czuciowa na motorykę małą.
Do poczytania wkrótce!
Bibliografia:
- Rozmowy z fizjoterapeutą Milenki
- B. Harwas-Napierała, M. Przetacznik-Gierowska, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”.
- E. Górniewicz „Diagnozowanie trudności w czytaniu i pisaniu”.
- K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz „Smart Hand Model”.
- C.S. Kranowitz „Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie”.